Η συγγραφέας Έλενα Χουσνή γράφει για το βιβλίο του Νικόλα Σεβαστάκη
Το βιβλίο του Νικόλα Σεβαστάκη «Άνθρωπος στη σκιά» είναι ένα μυθιστόρημα πολυεπίπεδο . Ένα πολιτικό μυθιστόρημα, ένα κοινωνικό μυθιστόρημα, μια πραγματεία ενηλικίωσης, ένα έργο με ιστορικά στοιχεία και παρακείμενες αναφορές στην τέχνη, τη φιλοσοφία, τη μουσική.
Ζώντας σε μια μεταιχμιακή εποχή υψηλής έντασης και γεγονότων οι ήρωες του Νικόλα Σεβαστάκη μοιάζουν να αιωρούνται αναποφάσιστοι μέσα στην υψικάμινό της, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες εποχές. Άλλοτε βουτώντας στο καμίνι των γεγονότων και άλλοτε απομακρυνόμενοι για να αποφύγουν να καούν από αυτό. Ποια άραγε μπορεί να είναι η ηθική κλίμακα με την οποία μπορεί κανείς να τους κρίνει, έχοντας πια την απόσταση του χρόνου και την γνώση όπως αυτή έχει αποκαλυφθεί συν τω χρόνω; Με ποια ιδεολογικά, πολιτικά ή ακόμη και συναισθηματικά εργαλεία μπορούμε να σταθούμε απέναντί τους;
Αυτό είναι άλλωστε και το βασικό ερώτημα που διατρέχει υποδόρια τις σελίδες του βιβλίου. Δεν είναι τα ίδια τα γεγονότα οι πρωταγωνιστές, άλλωστε αυτά έχουν φωτιστεί επαρκώς και αναλυθεί αρκετά τόσα χρόνια μετά. Είναι οι άνθρωποι και το πώς τα βιώνουν. Είναι οι πολλοί διαφορετικοί μικρόκοσμοι που προσπαθούν να χωρέσουν μέσα σε έναν κόσμο βίαιων αλλαγών και αργότερα σε έναν κόσμο που προσπαθεί να ισορροπήσει όχι εκ του ασφαλούς αλλά με τρόπο που να μην διαρραγεί κι αυτή η ελάχιστη κοινωνική σταθερότητα που έρχεται έπειτα από τις δύσκολες εποχές της ιστορίας.
Διαβάζοντας το βιβλίο αναρωτιέται κανείς ποιος τελικά ήταν ο άνθρωπος στη σκιά; Αυτός που έμαθε να κρύβεται με όρους επαναστατικής δράσης και συνωμοτικότητας; Ή αυτός που έμεινε στην σκιά των καιρών του επιλέγοντας να μην εμπλακεί σε τίποτε;
Στο βιβλίο πρωταγωνιστούν δύο γενιές. Αυτή της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής Ελλάδος και ακολούθως η γενιά της Χούντας. Οι άλλοτε νέοι της αντίστασης και του εμφυλίου έχουν ακολουθήσει τους δρόμους τους . Άλλοι της απομόνωσης και της σιωπής που ντύνει το τραύμα και άλλοι της ενεργούς δράσης. Οι πρώτοι κουβαλούν τη βάσανο της διάψευσης σιωπηλά και κάποιες φορές και την βαριά ενοχή της αυτό-διάψευσης. Οι δεύτεροι θέλουν να κληροδοτήσουν την γνώση στους νεότερους. Έτοιμη, στεριωμένη, ως πιστεύουν, με την πίστη ακέραιη και την καθοδήγηση που θα αποτρέψει τα ίδια λάθη. Μα γίνεται να δώσεις την γνώση έτοιμη, να την σερβίρεις στα νιάτα; Γίνεται τα νιάτα να αποδεχθούν αυτό που αποτελεί το απόσταγμα των λαθών, χωρίς να κάνουν τα δικά τους; Ίσως αυτό να είναι τελικά και το ανθρώπινο δράμα διαχρονικά. Ότι κάθε γενιά θα πρέπει να ξεκινά από την αρχή. Και κάθε γενιά κάνοντας τα δικά της λάθη να έχει την αυταπάτη ότι θα προστατεύσει την επόμενη από τα ίδια ή και άλλα.
Το βιβλίο ξεκινά με την αυτοκτονία ενός εκ των πρωταγωνιστών που μοιάζει να είναι σκηνοθετημένη με έναν τελετουργικό τρόπο. Ή ίσως και όχι. Να ναι απλά μια επιλογή συνεπής με τους κανόνες συνωμοτικότητας στους οποίους μια ολόκληρη ζωή ο Φάνης ή Θεοφάνης είχε μάθει να ζει. Αρχικά γιατί αυτό επιβαλλόταν, έπειτα από ανάγκη και στο τέλος απλά από συνήθεια. Σαν φόρο τιμής σε όσα κάποτε πίστεψε, σε όσα συνέχισε να πιστεύει αλλά χωρίς πια την συντροφικότητα, χωρίς το μοίρασμα με τους άλλους, καταδικασμένος σε μια μοναξιά αφόρητη αφού μέσα της στεγάζονταν όλες οι διαψεύσεις.
Γύρω από τον βασικό πρωταγωνιστή μια σειρά από πρόσωπα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα μαζί του διηγούνται την ζωή τους , εκείνη την εποχή. Άλλοτε σε πρωτοπρόσωπη και άλλοτε σε τριτοπρόσωπη αφήγηση παρακολουθούμε όλο τον κοινωνικό καμβά μιας ιστορικής συγκυρίας ταραγμένης. Την θέρμη των ιδανικών, την κατήχηση, την προσαρμογή σε μια εποχή όπου οι βεβαιότητες είναι ίσως και ζήτημα ερμηνείας. Δεν είναι η ιδεολογία που εξηγεί τις πράξεις των ηρώων πάντα. Συχνά οι ίδιοι επικαλούνται την ιδεολογία για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους. Λιγότερο ή περισσότερο πάντως όλοι βγαίνουν από τον στίβο της εποχής τους με απώλειες. Για κάποιους, κυρίως για όσους δεν είχαν είτε την τόλμη είτε τις αντοχές, είτε την γνώση να αναλύσουν όσα συνέβαιναν γύρω τους, η απώλεια μοιάζει μεγαλύτερη αφού στην συνείδησή τους δεν μπορεί να εξηγηθεί. Για όσους πάλι την βίωσαν στα πλαίσια του αγώνα τους, όπως οι ίδιοι τον όρισαν, η απώλεια έχει την μορφή της συντριβής. Και αυτή τους ακολουθεί κατά πόδας σε όλη τους την ζωή.
Διαβάζοντας το βιβλίο αναρωτιέται κανείς ποιος τελικά ήταν ο άνθρωπος στη σκιά; Αυτός που έμαθε να κρύβεται με όρους επαναστατικής δράσης και συνωμοτικότητας; Ή αυτός που έμεινε στην σκιά των καιρών του επιλέγοντας να μην εμπλακεί σε τίποτε; Και μπορεί κανείς να σταθεί απέναντι στους μεν και στους δε με όρους αποδοχής ή απόρριψης; Όχι ,δεν μπορεί και αυτό το καταφέρνει ο Νικόλας Σεβαστάκης. Καταφέρνει να κάνει τον αναγνώστη να φορέσει τα ρούχα όλων των ηρώων του.
Είναι πολλές οι στιγμές που διαβάζοντας το βιβλίο και έχοντας την μερική έστω επίγνωση ότι και σήμερα ζούμε μια συγκυρία μεγάλης ιστορικής αξίας λίγο έως πολύ είμαστε ένας από τους ήρωές του. Κι αναρωτιόμαστε ποιος. Κι αναρωτιόμαστε γιατί έχουμε διαλέξει αυτή ή την άλλη στάση, αυτή ή την άλλη πλευρά. Αναρωτιόμαστε επίσης εάν έχουμε τα διανοητικά, πολιτικά, συναισθηματικά εργαλεία να αναλύσουμε την στάση μας, να κατανοήσουμε τους καιρούς μας, να βγούμε από το επίκεντρό τους και να σταθούμε λίγο μακριά μήπως και καταλάβουμε καλύτερα. Ποτέ ή σχεδόν ποτέ δεν συμβαίνει αυτό με τους ανθρώπους και την ιστορία. Πάντα απαιτείται η απόσταση. Και πάντα το σωστό και λάθος έχουν ιδεολογικό πρόσημο και πάντως στοιχειοθετούνται πολύ αργότερα από την στιγμή που τα γεγονότα διαδραματίζονται. Αυτή την χρονική απόσταση της βίωσης και της συνειδητοποίησης ο Νικόλας Σεβαστάκης την ακτινοσκοπεί και την φέρνει από τα μέτρα του μεγάλου στα λημέρια του καθημερινού, εκεί που βρίσκεται ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος, με τις αυταπάτες του, την δύναμη και την αδυναμία του, την ορμητικότητα ή τον συμβιβασμό μου. Και τελικά αυτός ο άνθρωπος, όποιο όνομα ήρωα και αν του δώσουμε με κάποιο τρόπο θα βρεθεί στη σκιά είτε κατ`επιλογή είτε γιατί η ίδια η ζωή ή η εποχή του θα τον ξεπεράσει και θα τον αφήσει ξέπνοο και απελπισμένο.
Ή μήπως όλοι είμαστε «υπνοβάτες» κάτι τέτοιους καιρούς όπως λέει ο Φάνης;
Έλενα Χουσνή
Το βιβλίο “Άνθρωπος στη σκιά” του Νικόλα Σεβαστάκη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ
Photo by Reinhart Julian on Unsplash
Το τελευταίο βιβλίο της Έλενας Χουσνή "Παγωμένο νερό" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κύφαντα https://www.polytroponbooks.com/kyfanta
