Γράφει ο Γιάννης Ζαραμπούκας
Η Μπερναντίν Εβαρίστο είναι από τις σημαντικότερες και δημοφιλέστερες μαύρες συγγραφείς της Βρετανίας. Γεννήθηκε το 1959 από μητέρα αγγλικής και πατέρα νιγηριανής καταγωγής αντίστοιχα, στο Λονδίνο, όπου ζει μέχρι και σήμερα διδάσκοντας δημιουργική γραφή. Είναι η πρώτη μαύρη γυναίκα συγγραφέας που κέρδισε το λογοτεχνικό βραβείο «Booker» για το μυθιστόρημα της ΚΟΡΙΤΣΙ, ΓΥΝΑΙΚΑ, ΑΛΛΟ, το οποίο γνώρισε τεράστια αποδοχή τόσο από τους κριτικούς, όσο και από τους αναγνώστες, σημειώνοντας μία αξιοσημείωτη και αμιγώς πετυχημένη εκδοτική πορεία σε διεθνές επίπεδο και ειδικότερα και στην ελληνική αγορά. Τα έργα της φέρουν την υπογραφή και τη φροντίδα των εκδόσεων Gutenberg.
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε στα ελληνικά το μυθιστόρημα της «Ξανθές Ρίζες» σε μετάφραση του κ. Αλέξη Καλοφωλιά. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ευρηματικό μυθιστόρημα, κεντρικός θεματικός άξονας του οποίου αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα κεφάλαια της Παγκόσμιας Ιστορίας, αυτό της ανθρώπινης δουλείας. Ένα κοινωνικό φαινόμενο οι ρίζες του οποίου χάνονται στα βάθη των αιώνων. Συγκεκριμένα, η Μπερναντίν Εβαρίστο δημιουργεί έναν μυθιστορηματικό κόσμο, άχρονο και άτοπο, στους κόλπους του οποίου ξαναγράφεται αντεστραμμένα η ανθρώπινη ιστορία!
Όλα ξεκινούν με την απαγωγή μίας εντεκάχρονης Αγγλίδας, της Ντόρις, η οποία αιχμαλωτίζεται από μαύρους δουλέμπορους, που επισκέπτονται την χώρα της. Η Ντόρις μαζί με ένα τεράστιο πλήθος λευκών μεταφέρεται διά μέσου της θάλασσας στον «Νέο Κόσμο», με σκοπό να δουλέψει ως σκλάβα στις τεράστιες φυτείες των μαύρων μεγαλεμπόρων. Από τη μία στιγμή στην άλλη, από εκεί που παίζει αμέριμνη με τις αδερφές της στην ύπαιθρο, βρίσκεται ξαφνικά παγιδευμένη στα σκοτεινά σπλάχνα ενός πλοίου, έρμαιο στις σκληρές επιθυμίες των δουλέμπορων που την αντιμετωπίζουν ως αναλώσιμο αντικείμενο που θα εξυπηρετήσει τους σκοπούς τους για όσο φυσικά αντέξει, ταξιδεύοντας προς έναν άγνωστο τόπο, όπου ένα αβέβαιο μέλλον την περιμένει.
Η Ντόρις θα σταθεί τυχερή, όσο τυχερός θα μπορούσε να σταθεί ένας άνθρωπος που στερείται ένα από τα βασικότερα ανθρώπινα δικαιώματα, αυτό της προσωπικής του ελευθερίας. Αρχικά, η Ντόρις θα περάσει στην ιδιοκτησία μίας οικογένειας, με σκοπό να κρατά συντροφιά στην κόρη τους, στο Μικρό Θαύμα, την οποία η Ντόρις θα πρέπει να φροντίζει καθημερινά. Στο πλευρό της, θα μάθει να γράφει, να διαβάζει και να μιλά τη γλώσσα της περιοχής, γεγονός που θα της φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο στη συνέχεια, ύστερα από τα τραγικά γεγονότα που θα διαταράξουν τις ισορροπίες στην καθημερινότητα της, από την οποία θα αγωνιστεί να αποδράσει, σε μία απέλπιδα προσπάθεια επανάκτησης της ατομικής της ελευθερίας!
Η Μπερναντίν Εβαρίστο μέσα από τη βασική μυθιστορηματική της ηρωίδα, αναδεικνύει τις αγριότητες στις οποίες προέβησαν οι άνθρωποι κάποτε στο βωμό της ανθρώπινης εκμετάλλευσης. Από τη βίαιη αρπαγή και τις αντίξοες συνθήκες του ταξιδιού, μέχρι την αγριότητα του σκλαβοπάζαρου και την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ως απόρροια κατάχρησης της εξουσιαστικής δύναμης, μέσα από την διενέργεια ταπεινωτικών και βαθιά τραυματικών τόσο σωματικά, όσο και ψυχικά πράξεων, όπως η σεξουαλική και η εργασιακή εκμετάλλευση.
Ταυτόχρονα όμως, δημιουργεί ένα βαθιά ειρωνικό και πνευματώδες μυθιστόρημα, όπου όλα όσα μέχρι πρότινος γνωρίζαμε ανατρέπονται, τονίζοντας μας πως η δομή και η μορφή κάθε είδους εξουσίας, είναι προϊόν της κυρίαρχης κουλτούρας. Η μαύρη κουλτούρα είναι αυτή που κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον αντεστραμμένο κόσμο που οικοδομεί η Εβαρίστο. Έτσι λοιπόν, βλέπουμε την Ντόρις καθώς και άλλες γυναίκες σκλάβες να πνίγονται από ανασφάλεια ως απόρροια της προβληματικής τους εικόνας, η οποία δε συνάδει με τα πρότυπα ομορφιάς του «Νέου Κόσμου», που θέλουν τις γυναίκες να έχουν μαύρη επιδερμίδα, πλούσιες στρογγυλές καμπύλες, μαύρα μάτια, κ.λπ., με πολλές από αυτές να ονειρεύονται πως έχουν την οικονομική δυνατότητα για χειρουργικές επεμβάσεις που δύναται να αλλάξουν την ανατομία της μύτης τους, το χρώμα του δέρματος του, ώστε να αποκτήσουν την αδιαμφισβήτητη και κοινωνικά αποδεκτή ομορφιά των μαύρων γυναικών.
Το λεπτό και πνευματώδες ταυτόχρονα χιούμορ της Εβαρίστο, το οποίο σε πολλά σημεία αποκτά μία γλυκόπικρή γεύση, διαπνέει όλη την έκταση του βιβλίου, ενώ δεν θα μπορούσα να μην σημειώσω το αποκορύφωμα αυτού, που για μένα βρίσκεται λίγο μετά τη μέση του βιβλίου, στο κεφάλαιο «Κάποιοι είναι πιο άνθρωποι από άλλους». Ένα βαθιά σαρκαστικό κεφάλαιο, όπου η Εβαρίστο εμπνέεται από δοκιμιακά κείμενα του 19ου αιώνα, που υποστήριζαν την υπεροχή της λευκής φυλής μέσα από επιστημονικά τεκμήρια και παρουσιάζει ένα αντεστραμμένο άρθρο, γραμμένο υποτίθεται την ίδια χρονική περίοδο, τότε δηλαδή που άνθιζε το δουλεμπόριο, όπου μέσα από μία επιστημονικά τεκμηριωμένη και ηθικά αποδεκτή συλλογιστική σκέψης οδηγείται στην συμπερασματική άποψη υπεροχής της μαύρης φυλής έναντι της λευκής, καθώς και στα οφέλη του δουλεμπορίου και της σκλαβιάς γενικότερα. Κείμενο που λειτουργεί ως ελαφρυντικό για τις αποτρόπαιες πράξεις της μαύρης φυλής, αλλά και ως ένα μέσο αυτό-δικαίωσης.
Ολοκληρώνοντας λοιπόν, οι «Ξανθές Ρίζες» της Μπερναντίν Εβαρίστο δεν είναι ένα υποθετικό μυθιστόρημα που προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στο ερώτημα «Τι θα συνέβαινε εάν η ιστορία γράφονταν αντίστροφα;». Αντιθέτως, είναι ένα αμιγώς ανθρωποκεντρικό μυθιστορηματικό έργο, που αποσκοπεί στο να διεγείρει τον συναισθηματικό κόσμο κάθε αναγνώστη, σε μία προσπάθεια της συγγραφέως να καλλιεργήσει την ενσυναίσθηση του, θέτοντας του ανοιχτά τον προβληματισμό «Πώς θα αισθανόσουν αν εσύ βρισκόσουν σε αυτή τη θέση; Στη θέση του σκλάβου;». Κι αυτό γιατί μπορεί θεσμικά η δουλεία να καταργήθηκε πριν από 150 περίπου χρόνια, όμως παραμένει ακόμη και σήμερα ένα ανεπούλωτο τραύμα που κουβαλά στο συλλογικό της ασυνείδητο η μαύρη φυλή.
Το βιβλίο «Ξανθές Ρίζες» της Μπερναντίν Εβαρίστο κυκλοφορει από τις εκδοσεις Gutenber, περισσότερες πληροφοριες ΕΔΩ
Ο Γιάννης Ζαραμπούκας είναι ποιητής και αρθρογράφος λογοτεχνίας. Η τελευταία του ποιητική συλλογή "Οι άνθρωποι στις κορνίζες" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Συρτάρι, περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ
