Ποιος ήταν στην πραγματικότητα ο Ιακώβ Φρανκ;
Γράφει ο Γιάννης Ζαραμπούκας
Ερωτήματα στα οποία καλείται να απαντήσει ο αναγνώστης διαβάζοντας το μεγαλεπήβολο μυθιστόρημα της Πολωνής βραβευμένης με Νόμπελ Λογοτεχνίας Όλγκας Τοκάρτσουκ, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση της κυρίας Αλεξάνδρας Δ. Ιωαννίδου, με τίτλο «Τα βιβλία του Ιακώβ».
Πρόκειται για ένα αμιγώς ιστορικό μυθιστόρημα, με ιδιαίτερα έντονο υπαρξιακό και φιλοσοφικό χαρακτήρα. Η δράση του βιβλίου τοποθετείται χρονολογικά κατά τη διάρκεια του δέκατου όγδοου αιώνα, με την αφήγηση να ξεκινά από μία μικρή πολωνική πόλη, το Ροχάτιν, που σήμερα πια αποτελεί πόλη της δυτικής Ουκρανίας.
Επιστρατεύοντας ένα πλήθος μυθιστορηματικών προσώπων, είτε πραγματικών, είτε γέννημα της συγγραφικής της φαντασίας, η Όλγκα Τοκάρτσουκ δημιουργεί ένα πολυφωνικό και πολυπρόσωπο μυθιστόρημα, μέσα από το οποίο επιχειρεί να ανασυνθέσει το προφίλ του Ιακώβ Φρανκ, ενός υπαρκτού προσώπου που γεννήθηκε το 1726 και σφράγισε με την παρουσία του τον ρου της Ιστορίας, αφού αυτό-κηρύχθηκε «Μεσσίας», πιστεύοντας πως αποτελεί μετενσάρκωση του Σαμπετάι Σεβί, δημιουργώντας τη δική του εβραϊκή αίρεση, με σκοπό να καταφέρει να ενώσει τους Εβραίους, με τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους.
«Τα βιβλία του Ιακώβ» είναι ένα μυθιστόρημα που ακροβατεί ανάμεσα στο μύθο και την ιστορική αλήθεια
Η Όλγκα Τοκάρτσουκ δεν επιχειρεί να δημιουργήσει μία μυθιστορηματική βιογραφία. Συνθέτει ένα μυθιστόρημα μέσα από το οποίο εξετάζει θεμελιώδη ερωτήματα που αποτελούν τη βάση της ανθρώπινης ύπαρξης και απασχολούν διαχρονικά τον άνθρωπο. Η Τοκάρτσουκ δεν δίνει άμεσες απαντήσεις, αλλά αντίθετα σπέρνει την περιέργεια και καλλιεργεί μέσα από τη σφαιρική και πολυφωνική της πρόζα πλήθος προβληματισμών, παραδίδοντας τη σκυτάλη στον ίδιο τον αναγνώστη, ο οποίος κλείνοντας το μυθιστόρημα καλείται να δώσει τις δικές του απαντήσεις!
Η Τοκάρτσουκ επιστρατεύει μία πληθώρα αφηγηματικών φωνών, με σκοπό να φωτίσει τις διάφορες πτυχές του Ιακώβ Φρανκ. Μέσα από τις αφηγήσεις ανθρώπων που βρέθηκαν στο πλευρό του, που πίστεψαν στο όραμα του, ενστερνίστηκαν τις ιδέες του, τον αγάπησαν βαθιά και τον θαύμασαν απεριόριστα, ακολουθώντας τον με τυφλή εμπιστοσύνη, αλλά και μέσα από τις αφηγήσεις εκείνων που πίστευαν ότι έχουν να κάνουν με έναν κομπογιαννίτη, με έναν τυχοδιώκτη και στυγνό εκμεταλλευτή, με έναν άνθρωπο με ηγετικές τάσεις, ο οποίος καπηλεύεται την εβραϊκή πίστη κάποιων ευκολόπιστων ανθρώπων για να αποκτήσει οικονομική ευμάρεια και εξουσία κάθε είδους, η Τοκάρτσουκ προσεγγίζει με πολυπρισματικό τρόπο τον Ιακώβ Φρανκ, αναδεικνύοντας μέσα από αυτή την αφηγηματική πολυφωνία τις αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν διαχρονικά την ανθρώπινη φύση και κατ’ επέκταση την ανθρώπινη κοινωνία και τα συγκρουσιακά δίπολα με τα οποία είναι άρρηκτα συνυφασμένη. Ο πλούτος και η φτώχια, η υγεία και η αρρώστια, το καλό και το κακό, η αγάπη και το μίσος είναι μερικά από τα δίπολα που θα συναντήσει ο αναγνώστης μέσα στις σελίδες αυτού του πληθωρικού μυθιστορήματος.
Διαβάζοντας το μυθιστόρημα της Τοκάρτσουκ, ο αναγνώστης μεταφέρεται στις ετερόκλητες και πολύβουες ευρωπαϊκές κοινωνίες του 18ου αιώνα, κοινωνίες αρχέτυπες και στερεοτυπικές, κοινωνίες γεμάτες δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, κοινωνίες έντονων ταξικών και οικονομικών αντιθέσεων, όπου άνθρωποι ποικίλων θρησκευτικών πεποιθήσεων (Εβραίοι, Καθολικοί και Μουσουλμάνοι) πάλευαν να διατηρήσουν πότε επιτυχώς και πότε ανεπιτυχώς τις ισορροπίες της ομαλής τους συνύπαρξης. Ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με τις δυσκολίες που κλήθηκε να υπερκεράσει ο εβραϊκός πληθυσμός για την επιβίωση του (διωγμοί, τιμωρίες, αποκλεισμοί, κ.α.), καθώς και με τη διαιώνιση εσφαλμένων και στερεοτυπικών απόψεων που πήγαζαν από το φόβο και την άρνηση αποδοχής του διαφορετικού, όπως η άποψη πως οι Εβραίοι έπιναν το αίμα των Χριστιανών κυρίως των μικρών παιδιών, αλλά και των γυναικών, απόψεις ριζωμένες βαθιά στο κοινωνικό ασυνείδητο της τότε εποχής, απόψεις που γεννούσαν εχθρικά αισθήματα και βίαιες συμπεριφορές, οξύνοντας το χάσμα ανάμεσα στους ανθρώπους και διαταράσσοντας τις κοινωνικές ισορροπίες.
Η Τοκάρτσουκ δεν επιχειρεί να εξυμνήσει το παρελθόν, αλλά επιστρατεύοντας μία πληθώρα ιστορικών πηγών, ανασυνθέτει τις κοινωνίες του 18ου αιώνα, αναδεικνύοντας τη διαχρονική και έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για εξέλιξη και προσωπική αυτοπραγμάτωση, του ανθρώπου που παλεύει να απαντήσει στα υπαρξιακά ερωτήματα που ταλαιπωρούν τη σκέψη του είτε μέσα από τον ορθολογικό δρόμο της επιστήμης, είτε βρίσκοντας απάγκιο στη θρησκευτική πίστη, εναποθέτοντας την ευθύνη όσων αδυνατεί να κατανοήσει και να επεξηγήσει σε κάποια ανώτερη δύναμη. Ταυτόχρονα, η Πολωνή συγγραφέας φωτίζει τη μαγεία της τέχνης, της ποίησης και της λογοτεχνίας, αναδεικνύοντας την ανάγκη του ανθρώπου για παρηγοριά, με την τέχνη να μετατρέπεται στο προσωπικό του καταφύγιο.
«Τα βιβλία του Ιακώβ» είναι ένα μυθιστόρημα που ακροβατεί ανάμεσα στο μύθο και την ιστορική αλήθεια, με την Όλγκα Τοκάρτσουκ να επικεντρώνεται ναι μεν στην εβραϊκή κοινότητα και στο παρελθόν του πολωνικού λαού, αλλά παράλληλα το έργο της αποκτά έναν οικουμενικό χαρακτήρα αφού η πολυδιάστατη προσέγγιση των θεματικών που επιχειρεί να θίξει μέσα από την πληθώρα των μυθιστορηματικών της χαρακτήρων, καταφέρνει να αναδείξει πως διαχρονικά οι άνθρωποι και οι κοινωνίες που δημιουργούν καθοδηγούν την πορεία της Ιστορίας και ταυτόχρονα η Ιστορία επιδρά καταλυτικά στην ανθρώπινη πορεία, με τον αγώνα του ανθρώπου για δημιουργία και εξέλιξη να αποτελεί ένα αέναο ταξίδι.
Το μυθιστόρημα της Όλγκα Τοκάρτσουκ «Τα βιβλία του Ιακώβ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ
Photo by Jonny Swales on Unsplash
Ο Γιάννης Ζαραμπούκας είναι ποιητής και αρθρογράφος λογοτεχνίας. Η τελευταία του ποιητική συλλογή "Οι άνθρωποι στις κορνίζες" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Συρτάρι, περισσότερες πληροφορίες ΕΔΩ
